Lợi ích kinh tế trong khai thác quyền sở hữu trí tuệ là một chủ đề rất được quan tâm trong thế giới hiện nay vì sự phát triển mạnh mẽ của các sản phẩm sáng tạo của con người, sự cạnh tranh của các chủ thể tham gia hoạt động kinh doanh, dịch vụ trong thị trường. Tuy nhiên, việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ sẽ đem lại cho bạn lợi ích kinh tế như thế nào thì có lẽ đây vẫn còn là thông tin chưa có nhiều người hiểu rõ. Bài viết sẽ chia sẻ đến bạn rõ hơn về các lợi ích kinh tế về việc khai thác bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.
1. Vấn đề vốn trí tuệ
Về nguyên tắc, những nhà sáng tạo ra tài sản trí tuệ có thể tạo ra những bù đắp về kinh tế bằng cách thực hiện các quyền của họ. Bởi việc đơn thuần sở hữu các quyền sở hữu trí tuệ không tạo ra tiền bạc. Để tạo ra thu nhập thì chủ sở hữu quyền đó phải khai thác quyền đó về phương diện tài chính thông qua các hợp đồng li-xăng và/hoặc chuyển nhượng các quyền.
Theo một ý nghĩa nào đó thì tất cả những hợp đồng thương mại này là sự nỗ lực để chuyển quyền sở hữu trí tuệ thành vốn trí tuệ.
1.1. Sự khác biệt giữa sở hữu trí tuệ và vốn trí tuệ là gì?
Sở hữu trí tuệ dựa trên luật pháp quy định việc bảo hộ những sáng tạo của trí óc như sáng chế, phim ảnh, sách, âm nhạc,…
Vốn trí tuệ bao gồm sở hữu trí tuệ và những thứ khác mà công ty có thể sử dụng để đạt được một chỗ đứng trên thị trường, ví dụ như danh sách khách hàng, phương pháp đào tạo, phương pháp quản lý chất lượng hay quy trình kiểm tra chất lượng. Tất cả những thứ này là vốn sở hữu trí tuệ. Nhưng, nguồn vốn trí tuệ lớn nhất của một công ty là lực lượng lao động của họ.
Đọc thêm: https://dangquynh.com/so-huu-tri-tue-la-gi/
Không phải trong mọi trường hợp sở hữu trí tuệ đều là vốn trí tuệ. Bởi vì một bằng độc quyền đối với một sáng chế không được đưa vào thị trường và không được sử dụng để tạo ra thu nhập cho công ty thì cũng chẳng đáng giá bằng tờ giấy in bằng độc quyền đó. Độc quyền đối với một sáng chế phải được sử dụng trong môi trường thương mại và thông qua việc sử dụng sẽ mang lại cho công ty một lợi thế cạnh tranh, nhờ việc ngăn cấm người khác đưa sản phẩm tương tự ra thị trường, công ty có thể gia tăng lợi nhuận.
Điều này cũng tương tự đối với nhãn hiệu đã được đăng ký và bảo hộ. Một nhãn hiệu không được người tiêu dùng biết đến thì không có giá trị, nhưng một nhãn hiệu như Coca-Cola có thể có giá trị hàng tỷ đôla Mỹ. Đó là chưa kể nhiều người nói rằng nhãn hiệu Coca-Cola và vô giá vì nó chưa bao giờ được chào bán.
Để hiểu rõ hơn về điều này, chúng ta cần phải phân biệt sự khác nhau giữa chi phí, giá và giá trị
Giá trị của một nhãn hiệu trên thực tế dựa trên việc có bao nhiêu người sẵn sàng chi trả để có được nó. Ví dụ, nếu một người nào đó sẵn sàng chi trả một triệu đôla cho một nhãn hiệu, điều đó có thể là giá trị chứ không phải là giá, bởi chủ sở hữu có thể không muốn bán. Vậy, sẽ không có giá cố định nếu không có sự giao dịch; giá có thể sẽ được xác định theo giao dịch. Và sở hữu trí tuệ sẽ trở thành một giá trị rõ ràng nếu nó được chào bán trên thị trường và có một số người sẵn sàng mua nó.
Ví dụ về một sáng chế. Chẳng hạn, loại vật liệu làm cứng sợi dệt Velcro nổi tiếng đã được một nhà sáng chế Thụy Sỹ sáng chế nhưng không may là nhà sáng chế này đã không kiếm được nhiều tiền từ sáng chế của mình bởi vì ông ta không có khả năng kiếm được tiền trên thị trường trong khoảng thời gian bảo hộ sáng chế Velcro và ngày nay sáng chế đó đã được sử dụng ở khắp mọi nơi. Thên thực tế, nguồn thu nhập duy nhất của ông là từ một hợp đồng với NASA, trong đó sử dụng một phần sáng chế của ông để làm cứng bộ quần áo vũ trụ cho các phi hành gia của họ. Trong khi đó, sáng chế này đã mang lại những hợp đồng rất lớn về thu nhập cho những người sử dụng tiếp theo kể từ khi sáng chế đó trở thành tài sản chung, và các công ty hiện nay sử dụng Velcro không cần phải trả bất kỳ khoản phí nào cho nhà sáng chế.
1.2. Một ví dụ khác về việc sở hữu trí tuệ có thể được thương mại hóa thành công
Công ty dược phẩm hoạt động cực kỳ mạnh mẽ trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Khi đầu tư vào việc phát triển các phương pháp điều trị, thuốc, hợp chất mới, tất cả các công ty dược phẩm đều hi vọng trở thành nhà cung cấp duy nhất trên thị trường trong một khoảng thời gian nhờ đó có thể thu được nhiều lợi nhuận hơn so với mức mà họ có thể thu được nếu có nhiều hơn một công ty cùng chào bán sản phẩm đó.
Bạn sẽ thấy rằng một số loại thuốc mới xuất hiện trên thị trường thường có giá khá cao và khi thời hạn bảo hộ sáng chế kết thúc, giá sẽ giảm xuống cho người tiêu dùng vì có các loại thuốc tương tự khác xuất hiện trên thị trường. Do đó, các công ty dược phẩm cố gắng duy trì các lợi thế của họ bằng cách tập trung tiếp thị những nhãn hiệu liên quan đến các loại dược phẩm cụ thể.
Sẽ có nhiều công ty đưa ra các loại dược phẩm có thành phần và công dụng tương tự nhưng chúng được sử dụng với cái tên khác nhau. Người tiêu dùng có thể bị thu hút bởi tên sản phẩm truyền thống và chất lượng nổi tiếng đã được đánh giá trên thị trường hoặc họ bị thuyết phục để mua sản phẩm thay thế với giá tương tự hoặc rẻ hơn.
Vấn đề được đặt ra khi chúng ta vừa đề cập hình thức bảo hộ độc quyền sáng chế và bảo hộ nhãn hiệu. Việc bảo hộ nhãn hiệu sẽ vẫn được tiếp tục khi bằng độc quyền sáng chế đã hết hạn?
Nếu như bằng độc quyền sáng chế chỉ được bảo hộ trong một thời gian nhất định thì nhãn hiệu được bảo hộ mãi mãi. Điều này có ý nghĩa cực kỳ lớn đối với các công ty đưa ra sản phẩm chủ lực.
Một khách hàng công nghiệp khi mua sản phẩm khi công nghệ đó đã hết thời gian bảo hộ độc quyền sáng chế thì yếu tố mà khách hàng xét đến chính là chất lượng tốt nhất và phụ hợp về mặt tài chính, đáng với đồng tiền mà họ bỏ ra. Và nhãn hiệu sẽ có ý nghĩa trong việc chứng thực chắc chắn về danh tiếng của công ty đã đưa ra sản phẩm đó. Trên thị trường tiêu dùng rộng rãi, một nhãn hiệu sẽ có tác động mạnh: mọi người sẽ mua hàng bằng đôi mắt và đôi tay của họ, chỉ sau đó họ mới kiểm tra xem chất lượng bên trong hộp.
2. Các lợi ích kinh tế từ việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ
Trong hoạt động thương mại hóa, chúng ta cân nhắc xem việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ có thể đem lại những lợi ích kinh tế như thế nào. Một số người cho rằng lợi ích bảo hộ sở hữu công nghiệp chỉ liên quan đến các nước công nghiệp hóa.
Tuy nhiên, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ có ý nghĩa quan trọng, đem lại lợi ích lớn đối với các nước đang phát triển. Tại các quốc gia đang phát triển, nhiều công ty đánh giá chưa đầy đủ về cách thức sử dụng hệ thống sở hữu trí tuệ vì lợi ích của họ. Nhưng sự nhận thức đang dần gia tăng, nhiều sản phẩm mang thương hiệu xuất hiện trên thị trường. Qua đó, khách hàng có thể tìm thấy các sản phẩm mà họ đang tìm kiếm, bởi vì họ biết nguồn gốc của sản phẩm và sử dụng nó như một biểu thị về chất lượng.
Đối với công nghệ cũng vậy, nếu một trung tâm nghiên cứu của một nước đang phát triển tiến hành phát triển một công nghệ nào đó có khả năng hữu ích cho một quốc gia nhưng không đảm bảo độc quyền sáng chế hay kiểu dáng công nghiệp thì họ sẽ bị mất lợi thế. Trung tâm nghiên cứu đó sẽ mất khả năng bán công nghệ mà lẽ ra họ có thể thu được một khoản thu nhập xứng đáng với sản phẩm sáng tạo của họ.
3. Lợi nhuận từ sở hữu trí tuệ
Khi chúng ta nhắc đến việc khai thác hoặc tiếp thị sở hữu trí tuệ thì thường sử dụng thuật ngữ li-xăng và phí li-xăng. Vậy sự khác biệt của hai thuật ngữ này là gì?
3.1. Li-xăng (licentia)
Là một quy trình mà theo đó một việc gì đó được cho phép. Chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ là người duy nhất có thể cho phép người khác sử dụng quyền sở hữu trí tuệ đó. Nếu một người bất kỳ muốn sử dụng công nghệ của tôi thì người đó phải ký một hợp đồng li-xăng với tôi và hợp đồng đó sẽ ghi rõ các điều kiện để anh ta có thể sử dụng quyền sở hữu trí tuệ của tôi, cụ thể là sử dụng như thế nào, ở đâu và khi nào. Điều này tương tự với sự cho phép của luật pháp và là một cách thức hợp pháp để khai thác các quyền sở hữu trí tuệ.
Nếu một người sử dụng quyền sở hữu trí tuệ – cụ thể là công nghệ, sáng chế hoặc nhãn hiệu của tôi mà không được phép thì sẽ bị coi là bất hợp pháp, là sự xâm phạm hoặc là hành vi sao chép lậu, và nó chỉ trở thành hợp pháp khi người đó ký kết với tôi một hợp đồng li-xăng.
3.2. Phí li-xăng
Là khoản đền bù có thể phải trả theo hợp đồng li-xăng, thường được tính theo % của số đơn vị sản phẩm hoặc số lượng sản phẩm được sản xuất theo hợp đồng li-xăng.
Ví dụ, nếu bạn cấp li-xăng cho một ai đó sản xuất lốp xe, bạn có hai cách để quy định mức giá trong hợp đồng li-xăng. Hoặc là bạn chọn hình thức thanh toán trọn gói, theo đó xác định rõ giá của công nghệ và các bí quyết, và hợp đồng ghi rõ cách thức người nhận li-xăng chi trả số tiền đó. Hoặc là bạn thanh toán dựa trên số sản phẩm hoặc dựa trên các yếu tố khác.
Bên giao li-xăng sử dụng hình thức phí li-xăng (trả theo % tính trên sản phẩm mang đối tượng được li-xăng) trong khi họ muốn kiểm soát sản lượng của bên nhận li-xăng và trong chừng mực nào đó là kiểm soát chất lượng của sản phẩm, bởi vì số lượng phí li-xăng là một cây chỉ thị để biết bên nhận li-xăng sản xuất bao nhiêu sản phẩm và rốt cuộc đó là phương tiện kiểm soát năng lực sản xuất của bên nhận li-xăng.
Đối với người nhận li-xăng, ưu điểm của việc thỏa thuận áp dụng hình thức phí li-xăng là số tiền phải trả để sử dụng công nghệ được trải ra trong nhiều năm và lợi nhuận mà họ nhận được từ li-xăng phụ thuộc vào đầu ra của họ. Sẽ là vô ích nếu một người nhận li-xăng phải trả một khoản phí li-xăng trọn gói rất lớn nhưng sau đó lại không sử dụng công nghệ đó để thu hồi được khoản vốn đầu tư đã bỏ ra.
4. Tổng kết
Bài viết trên đã nhấn mạnh về những lợi ích của các hình thức bảo hộ khác nhau về góc độ quyền kinh tế của chủ sở hữu. Hiện nay, phần lớn người tham gia vào hoạt động kinh doanh, thương mại, công nghệ đã hiểu rõ giá trị của thương hiệu trong thực tế sử dụng, nhưng đồng thời cũng xuất hiện cực kỳ nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh như sao chép, sử dụng không được phép đối tượng bảo hộ của chủ sở hữu. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng sự uy tín, lợi ích kinh tế chính đáng của chủ sở hữu và quyền lợi của người tiêu dùng.
Việc hiểu rõ vốn trí tuệ mà bạn có thể khai thác và các lợi ích, lợi nhuận từ sở hữu trí tuệ sẽ giúp bạn có cách thức khai thác các lợi ích kinh tế xứng đáng, bù đắp sự đầu tư, sáng tạo sản phẩm trí tuệ của bạn.
